 |
| Nga Roland Imhoff për "Quartz" |
Interneti është plot me insinuata të "egra". Ngjarjet në dukje aksidentale, nuk janë në të vërtetë aksidentale. Disa njerëz të fuqishëm kanë ngritur komplote për të nxitur rezultate të caktuara, zakonisht me qëllimin për të përfituar nga "tifozët e varfër". Siç edhe Karl Popper vuri në dukje në Conjectures and Refutations (1963), disa njerëz priren që çdo gjë që nuk pëlqejnë t'ja atribuojnë bërjes të qëllimshme të disa "të tjerëve" me ndikim. Ndërsa teoritë e konspiracionit kanë ekzistuar prej kohësh, interneti ka përshpejtuar qarkullimin e tyre (si qarkullimi i përgjithshëm i të gjithë informacionit).
Kush beson në komplotet dhe çfarë mund të kenë këta njerëz të përbashkët?Ka, sigurisht, dallime në besueshmërinë e ndonjë teorie konspirative. Në një sondazh të 2013, çdo qytetar i dytë i pyetur i Shteteve të Bashkuara, dukej i bindur se kishte një komplot të madh në vrasjen e presidentit John F Kennedy në vitin 1963, ndërsa vetëm 4% e mbështetën nocionin se "njerëzit reptilianë kontrollojnë botën, duke marrë formë njerëzore dhe fituar pushtet". (Një numër vërtetë shqetësues: 12 milionë njerëz.)
Pavarësisht këtyre dallimeve, një nga gjetjet më të fuqishme në hulumtimin mbi teoritë e konspiracionit është se ka një ngjashmëri me teoricienët e konspiracionit, edhe nëse vetë teoritë janë të ndryshme. Për shembull, njerëzit që besojnë në reptilianin që ndryshon formën, kanë më shumë gjasa të dyshojnë se Lee Harvey Oswald (ai që vrau Kenedin zyrtarisht) veproi i vetëm. Në të vërtetë, ata që besojnë se Osama bin Laden kishte vdekur më përara se të goditej nga Marina, gjithashtu kanë më shumë gjasa të besojnë se Bin Ladeni është ende gjallë.
Kjo ka bërë që shumë kërkues të arrijnë në përfundimin se marrëveshja me teori të veçanta të konspiracionit nuk është aq shumë e varur nga tema specifike, por është më tepër manifestimi i një pikëpamjeje më të përgjithshme të të parit të botës. "Mendimi konspirativ", "sistemi i besimit monologjik" ose "mentaliteti i konspiracionit" mund të mendohet si masë e përgjithshme për të cilën njerëzit e shohin botën si të qeverisur nga forca të fshehura dhe mëkatare.
Shumica e fajësojnë mentalitetin e konspiracionit në një ndjenjë të mungesës së madhe të kontrollit në jetën e tyre, qoftë për shkak të rastësisë apo të makinacioneve të të tjerëve. Në një studim, pjesëmarrësit e hulumtimit të cilëve iu kërkua të mbanin mend çastet mbi të cilat nuk kishin kontroll, siç ishte moti, kishin më shumë gjasa të pranonin një teori konspiracioni sesa ata që u kërkua të mbanin mend rastet në të cilat kanë kontroll (p.sh. çfarë veshin apo hanë). Në një mënyrë të ngjashme, të pyeturit e anketës që u përballën me kushtet e punës me nivele të ulëta të kontrollit (p.sh., papunësia afatgjatë, punësimi i përkohshëm) shprehën nivele më të larta të mentalitetit të konspiracionit sesa ata që kishin më shumë kontroll (p.sh. punësim të përhershëm).
Arsyetimi prapa kësaj është se mungesa e kontrollit rrit nevojën për t'u angazhuar në iluzionin kompensues të kontrollit - domethënë në teoritë e konspiracionit.
Nevoja për t'u ndier unik
Kjo teori kompensuese i portretizon teoricienët e konspiracionit si asgjë tjetër përveç disa viktima të varfra që janë të privuar nga kontrolli, duke u kapur për komplotin si mbrojtja e fundit kundër një bote kaotike. Megjithatë, ky imazh pothuajse stereotipik është kundërshtuar nga sjellja shpesh e zëshme, evangjelizuese e teoricienëve aktualë të konspiracionit; pretendimet e tyre për pikëpamje superiore, dhe degradimi nga jo-besimtarët, si dele injorantë (teoricienët e konspiracioneve gjermane etiketojnë masat e painformuara "Schlafschaf", fjalë për fjalë si "dele e përgjumur").
Ajo çfarë tregon ky vëzhgim është se miratimi i besimit të konspiracionit nuk duhet gjithmonë të jetë thjesht kompensim për mungesën e kontrollit, por mund të jetë instrumental në mënyrën e vet. Besimi në komplot mund të shërbejë për të vendosur veten larg nga masat injorante - një mburrje vetjake për njohurinë ekskluzive të dikujt. Aderimi në teorinë e konspiracionit nuk mund të jetë gjithmonë rezultat i një mungese të perceptuar të kontrollit, por më tepër një nevoje e thellë për unicitet.
Ekipi im i hulumtimit dhe unë testova këtë hipotezë në mënyrë empirike përmes një sërë studimesh.
Në studimin tonë të parë, shkalla deri në të cilën njerëzit e përshkruanin veten si të pasurit nevojë për t'u ndier unik përkonin me një farë mase me miratimin e tyre të teorive specifike të konspiracionit. Për më tepër, njerëzit që ishin përgjithësisht të prirur për të pranuar një teori komploti, kishin më shumë gjasa të besonin teoritë që pranoheshin vetëm nga shumë pak njerëz. Me fjalë të tjera, ata që kishin një mentalitet komploti, kishin më shumë gjasa të besonin teoritë më pak popullore, ndoshta duke sugjeruar se "ekskluziviteti" i besimit është malli i kërkuar.
Natyrisht, korrelacioni nuk nënkupton shkakun (edhe nëse shpesh ndodhin së bashku). Gjetja se njerëzit me një nevojë të lartë për t'u ndjerë unik, kanë tendencë të mbështesin teoritë e konspiracionit, mund të nënkuptojnë se nevoja e tyre i shtyn ata të miratojnë teori të tilla në mënyrë që të ndahen nga masat naive. Ose kjo mund të nënkuptojë që besimi në teoritë e konspiracionit rrit nevojën për t'u ndierë të veçantë dhe dallueshëm, si një mënyrë për ta distancuar veten nga shumë injorantë. Dhe nuk mund të ketë lidhje të drejtpërdrejtë - ndoshta njerëzit që nuk kujdesen për atë që të tjerët mendojnë se shfaqin tendenca për t'u vendosur larg këtyre të tjerëve dhe mosbesojnë atë që thonë të tjerët. Testi përfundimtar i lakmisë për një efekt shkaktar në psikologji është një eksperiment.
Pra, ne shpikëm një teori komploti nga e para. I kërkuam pjesëmarrësve në SHBA të lexonin rreth një debati krejtësisht fiktiv të shpalosur në Gjermani. Instalimi i detektorëve të tymit është i detyrueshëm sipas ligjit të strehimit gjerman (kjo është shumë e vërtetë). Tani këtu vjen konspiracioni: Supozohet se një inxhinier i pensionuar kishte gjetur dëshmi se këta detektorë tymi kanë efekte të rënda anësore, duke shkaktuar një "mbingarkesë" që shkakton të vjella, gastrit dhe depresion. Kjo u refuzua me forcë nga VdS Schadenverhütung GmbH, prodhuesi më i madh i detektorëve të tymit. Konflikti: VdS ishte në aleancë me qeverinë dhe e dinte për detektorë e rrezikshëm të tymit, por nuk bëri asgjë.
Pastaj e prezantuam konspiracionin si të ishte besuar nga një shumicë (81%) ose nga një pakicë (19%) e publikut gjerman. Hipoteza jonë ishte se ata që kishin një mentalitet më të lartë konspirativ (tashmë të ndërlidhur me një nevojë më të lartë për unicitetin) kishin më shumë gjasa të mbështetnin komplotin kur zbulonin se pak njerëz besonin në të, se kur kuptonin se shumë njerëz e besonin. Dhe pikërisht këtë tregoi studimi ynë. Komploti i ri dukej se ishte më tërheqës nëse ishte një opinion i pakicës. I veçon ato nga masat.
Këto gjetje nxjerrin një kuptim më të nuancuar të asaj që tërheq njerëzit në teoritë e konspiracionit. Megjithëse efektet e eksperimentit tonë të detektorëve të tymit ishin relativisht të vogla, por janë të qëndrueshme. Në fakt, një ekip i pavarur nga Franca testoi të njëjtën hipotezë (pa e ditur ekipi ynë) dhe mori një rezultat shumë të ngjashëm. /Oculus News