 |
| Nga Marion Mardodaj |
Që prej shpikjes së këtij termi prej Kjellenit e tek determinizmi i Ratzelit, duke vazhduar
me“Heartlandin” e Makinderit e deri në ditët tona, ky term është në rimodelim
të vazhdueshëm, dhe mos në një formë apo në një tjetër (shumë studiues mendojnë
se ky term duhet zëvendësuar me “gjeoekonominë”, që do të thotë se orientimi i
kombeve drejtë tregut po bëhet më i fuqishëm se drejtë fuqisë ushtarake) do
vazhdojë të bluaj mendjet e njerëzve, studjuesve e politikanëve në mbarë
botën.
Aspektet gjeopolitike hasen në përdorim të
përditshëm nëpër gazeta, revista, radio, televizione, dhe priren të reduktojnë qeveritë apo shtetet
ne një përshkrues të thjeshte si “Londra”, “Moska”, “Uashingtoni”, “Tirana”
etj. Gjeopolitika paraqet mënyrën e vet të të
parit të botës dhe ndihmon njerëzit rreth kuptimit të saj. Duke përdorur
metaforën ose përshkrime si “perde e hekurt”,
“perandoria e djallit”, “botë e tretë”, “boshti i djallit”, etj., gjeopolitika paraqet
një panoramë të caktuar të globit, dhe në një farë mënyre përligj veprimet
pasuese në mënyrën e bërjes së politikave të jashtme nga aktorët respektiv. Gjeopolitikë
është mbyllja e rrubinetave të gazit Ukrainës nga ana e Rusisë në 2008, dhe e
realizojë qëllimin duke bërë që Ukraina të bie sërish nën influencën e Rusisë
me vendosjen e gjuhës ruse si gjuhë të parë në shkollat ukrainase. Gjeopolitike
ishte vizita e Presidentit Rumun në Shqipëri më 2008, i cili i kërkoi presidentit
të atëhershëm shqiptar, Bamir Topi që të krijohej mundësia për hapjen e shkollave
për mësimin e gjuhës rumune. Mitrovica dhe kërkesa për ndarjen e Kosovës nga
ana e Serbisë është gjeopolitikë e kulluar. Gjeopolitikë është edhe kur një
klerik grek këndon këngë çame në kanalin kryesor televiziv kombëtar të këtij
vendi (më datë 24/01/2010 ora 10:00, kanali televiziv kombëtar grek ERT
transmeton një këngë çame, të cilën e këndonte një prift). Ndërsa deklarat
provokuese të Kristos Papas të bëra së fundmi, janë gjeopolitikë e tipit
ultrafashisht, pikërisht në aspektin e pushtimit dhe zaptimit, pasi po të analizohet ADN-ja apo fizionomia e njerëzve, besoj se shumica e grekëve të sotëm do të dalin
shqiptarë.
Pra gjeopolitika përfshin aspekte nga të
gjitha shkencat sociale me një theks të veçantë në gjeografinë politike,
aspekteve territoriale të shkencave politike, marrëdhënjeve dhe ligjeve
nderkombëtare.
Në nëntor të vitit 1939 në SHBA, gazeta
‘’Life’’ publikoi një artikull mbi gjeografin gjerman Karl Haushofer duke e
përshkruar atë si një këshilltar shpirtëror i gjeopolitikës. Ky artikull mbronte
idenë se gjeopolitika si një praktikë shkencore, nuk i dha nazizmit vetëm një
sens të arsyetimit strategjik, por gjithashtu investoi në një formë
pseudo-shpirtërore. Të dy aspektet ishin të mjaftueshme për të modeluar mendjen
e publikut dhe qëndrimin e elitave në SHBA. Në këtë prizëm, gjatë Luftës së Dytë
Botërore, shumë studjues gjeografie punuan në drejtim të mbështetjes së idesë se gjeopolitika është një
mashtrim intelektual, e dyshuar ideologjikisht, dhe e njollosur duke qenë e
shoqëruar me nazizmin. Ndërkohë që kur ky term po humbiste kredibilitet në
SHBA, Japoni dhe Evropë, shfaqet papritur një argument ku thekson se srategjia amerikane
e luftës së ftohtë ishte padyshim e inspiruar nga idetë gjeopolitike. Dokument
dorëzuar Presidentit Truman nga Këshilli Kombëtar i Sigurisë (NSC-68 doc), ku
paralajmëronte dominimin e Bashkimit Sovjetik. Si rezultat, 10 vite pas formimit të NATO-s, SHBA krijuan pakte sigurie në Australazi, në Azinë Qëndrore
dhe vendosën marrdhënje bilaterale sigurie me Japoninë dhe Korenë e Jugut.
Në këtë sens,
është normale të mendojmë se, të gjithë kombet apo shtetet kanë strategjitë e
veta gjeopolitike apo “gjeoekonomike”. Personalisht, më duket e arsyeshme të
etiketoj gjeopolitikën si arti i përdorimit të fuqisë politike dhe diplomatike duke u bazuar
në kushte konkrete gjeografike, marrëdhënjeve dhe ligjeve ndërkombëtare.
Pse të
favorizuar gjeopolitikisht mbas 2159 vitesh? Që nga pushtim romak i Ilirisë, 168 p.e.s., e deri në 1991 kur
Shqipëria filloi të njihet ndërkombtarisht si Republika e Shqipërisë, bëjnë
pikërisht aq vite. Pasi pas fitimit të pavarësisë më 1912, interesat e fuqive
me peshë në arenën globale si Angia dhe Franca, për shkaqe që dihen, nuk
përputheshim me interesat kombëtare të Shqipërisë. Pra, favorizimi i Shqipërisë
gjeopolitikisht lidhet kryesisht me shembjen e Murit të Berlinit, shpërbërjen e
ish-Jugosllavisë dhe Bashkimit Sovjetik. Besoj se nuk është momenti të ndalemi
në detaje por le të citojmë shkurt vetëm shtetet apo perandoritë që kanë
imponuar pozita të disfavorshme dhe here-herë kërcënuese për ekzistencën e
Shqipërisë dhe kombit shqiptar si Perandoria Bizantine me ortodoksizmi
e saj, Perandoria Romake me kristjanizmin e saj, Ajo Osmane me islamizmin; ish-Jugosllavia, Serbia,
Greqia dhe Rusia. Të gjitha kanë përshkuar nëpër territorin tonë duke lënë nga
një fe, traditë, kulturë, dhe në fund një urrejtje të madhe. Në erën tonë, rastisi të merremi gjeopolitikisht me boshtin ortodoks “Moskë-Beograd-Athinë”.
Le të fillojmë
me Rusinë. Një ndër pikësynimet kryesore gjeopolitike të Rusisë ose
“ish-Perandorisë së Djallit” siç e quante Regani, ishte dhe do të jetë
gjithmonë të zbresë në ujërat e ngrohta (detin Mesdhe apo Kaspik), gjithashtu
të dominojë Evropën por edhe botën nëse krijohen mundësitë e përshtatshme. Koncepti ‘heartland’ i Mackinderit ishte perfekt për një qasje të tillë. Në njëfarë
mënyre ish-Bashkimi Sovjetik i'a arriti duke shfrytëzuar sentimentalizmat e
popujve sllavë dhe doktrinën komuniste, çka na vinte në pozita jashtëzakonisht
të disfavorshme. Por në fund kjo Perandori e madhe u tërhoq si një zbaticë, dhe
përveç sfidave të brendshme socio-ekonomike që po përjeton, po mundohet të
ushtrojë influencën e vet ekonomike në republikat e shkëputura pas viteve ’90. Pra
boshllëkun e krijuar nga zbatica, Rusia po mundohet ta mbushë me naftë dhe gaz,
e si rrjedhojë aktualisht nuk ka kohën e nevojshme të merret me
sentimentalizma.
Serbia është në gjëndje shoku nga ‘’knock
downet’’ e shpeshta që i ka dhënë NATO. Dhe nëse dikush beson në teorinë e
Ratzel-it se “sipërfaqja e një shteti zgjerohet me zhvillimin e kulturës”, personalisht
besoj se këtu nuk ka vend për teori të tilla, por besoj se për shkak se jemi të
favorizuar gjeopolitikisht, rritja e popullsisë shqiptare do rrisë influencën
në Rajon.
Kriza ekonomike që ka pllakosur Greqinë po e
distancon atë gjithnjë e më shumë nga politikat "eklesiane", dhe globalizimi i
ekonomisë po i imponon asaj zanatin e vjetër: tregtinë dhe pragmatizmin. Mund
të duket çudi por duke llogaritur hapësirën shqipfolëse, minoritetet dhe
emigrantët shqiptar në të gjithë Ballkanin, ato kapin shifrën e afro 7
milionëve, pra një shifër për t’u konsideruar. Përsa i përket Maqedonisë, vetëm
në perjudhën 2000-2001 shqiptarët përbënin 70.7% të shtimit natyrorë të
popullsisë së këtij vendi, ku zyrtarisht për të njëjtën perjudhë popullsia
shqiptare përfaqësonte 25.17% të popullsisë totale. Favorizimi nga ligjet
ndërkombëtare dhe situatat socialpolitike na bën të hamendojmë se në një të ardhme të afërt rajoni
do të përfaqësohet nga tre shtete shqipfolëse.
Nga ana tjetër SHBA, ekonomia e pare në botë,
është aleat kryesor strategjik i yni, ndërsa me Turqinë e cila rritet
vazhdimish (aktualisht është ekonomia e 17 në botë) përveç relatave
jashtëzkonisht të mira institucionale, kemi edhe lidhje të shumëllojshme. Ndërsa
marrëdhënjet me perëndimorët evropian janë në atë shkallë që, nëse do të ishte
gjallë rilindasi i shquar Gjergj Fishta, nuk do t’i besonte, kurrë. Nuk besoj se
ka pasur ndonjëherë në historinë e kombit shqiptar situatë më të favorshme
gjeopolitike apo “gjeoekonomike” se kjo e sotmja.
Teoricienti
social Michael Mann thotë se, gjeopolitika është e “rrëshqitshme”.
Për momentin, interesat e fuqife kryesore botërore konvergojnë me interesat e
kombit shqiptarë, pra situata të tilla nuk hasen shpesh.
Aktorët
politik të Kosovës dhe politikanët shqiptarë të Maqedonisë janë në tranzicion,
përveç sfidave socio-ekonomike që kanë përpara, shumë rrallë kuptohen midis
tyre dhe janë jashtëzakonisht të ndjeshëm ndaj ndonjë naçertanjeje të çfarëdo
përmase. Shqipëria për to është i vetmi ngushëllim i sinqertë, dhe në këtë
kontekst e gjithë sfera politike shqiptare duhet të punojë goxha në këtë
drejtim, duke ofruar pa hezitim eksperiencën e vet, por edhe në fushën
ekonomike në drejtim të synimit të komplementaritetit rajonal, pra fluksi i
mallrave ekzistente dhe të domosdoshme për gjithsecilin shtet, në rradhë të
parë të shkëmbehet midis tyre, në mënyrë që të intensifikohen marrëdhënjet
tregtare duke kontribuar kështu në një qëndrueshmëri ekonomike rajonale. Dhe pa
dyshim bashkëpunimi midis universiteteve duhet të jetë më intensiv dhe
frytdhënës. Pasi në planin ekonomik, gjuha, është resursi më i çmuar.
Gjithë ky entuziazëm, ironikisht, venitet
me situatën politike në vend. Situata e turbullt politike, pa dyshim që
reflektohet në të gjithë hapësirën shqiptare si epiqendra e një tërmeti, por
në këtë rast efektet shkatërruese zmadhohen duke ju larguar epiqendrës.
Çfarë presim kur jemi kaq të favorizuar?! Mos vallë, ndonjë pakt të dytë
stabiliteti në 2010!
Dhe pastaj të ngushëllohemi me “fenë e shqiptarit” të të shquarit Vaso
Pasha, pasi nuk kemi arsye më të mbajmë mërinë e Gjergj Fishtës ndaj Europës.
Ky shkrim është botuar fillimisht në gazetën "Tirana Observer", më datë 12 Tetor, 2010.
Tags
Opinion