Biografia e Prof. Dr. Zija Shkodrës, historianit shqiptar

Zija Shkodra, Bukuresht, 1960, për studime shkencore

Shkruar nga vajzat Valbona Shkodra (Mardodaj), Rozafa Shkodra (Çabej), dhe nipi Dr. Dritan Mardodaj

 Zija Shkodra lindi në qytetin e Shkodrës më 14 gusht të vitit 1925. Babai i tij Sulejman, ishte një oficer i formuar në Akademinë Ushtarake në Marmara, Stamboll, ndërsa e ëma tij quhej Lytfije, lindur në Stamboll me prindër shqiptarë me origjinë nga Bënja e Përmetit. Në vitin 1921 familja vendosi të shpërngulet përfundimisht në qytetin e Shkodërs. 

 Sulejman Shkodra, babai i Zija Shkodrës, Shkodër, "Marubi" 

Leksionet e para të atdhedashurisë dhe patriotizmit i mori në gjirin e familjes. 

 Nga e majta: Rexhep Shala, Sulejman Shkodra, Zef Seregji, tre oficerët e udhëheqjes të operacionit në luftën e Koplikut, viti 1920. Burimi: Kel Marubi

Nga pas fotos lart.

I ati ka shërbyer si komandant garnizoni në qytetin e Shkodrës, në lëvizjen anti - zogiste (Revolucioni Demokratik i viti 1924.  

Sulejman Shkodra vdiq në Shkodër në vitin 1928, më poshtë varri i tij në Shkodër, i cili dëshmon qartë sensin e lartë patriotik të tij, ku shkruhet: Varri i Sulejman Shkodrës në Shkodër, në gurin e varrit shkruhet: "Sulejman Shkodra, lindi në Qershor, 1888, dhe vdiq në datë 1 Shtator 1928. "Djalë Ushtari." "Ushtar Çke Hjek". "Ushtari i Shqipes". "Besnik Deri Në Vdekje". "Ushtar Sokol Pa Qysh Fëmi". "Lutu edhe në Vorr për Nanen Shqipëri"

 Varri i Sulejman Shkodrës në Shkodër, tek Varrezat e Vjetra

Në moshën tre vjeçare, ai dhe motra e tij Shadije(2 vjet më e madhe) mbetën jetim nga babai, dhe rriten nën kujdesin e nënës dhe xhaxhait Myrto Shkodra.

Zija Shkodra 4 vjeç me nënën dhe motrën, Shkodër, 1929, "Marubi"

Arsimin fillor dhe atë të mesëm e kreu në Shkodër.

Në moshën 17 vjeçare (viti 1942) i bashkohet familjarisht lëvizjes Nacional – Çlirimtare. Shtëpia e tij u kthye në një nga bazat më të rëndësishme të rezistencës, dhe për këtë kontribut, po kjo shtëpi do të nderohet mbas luftës me një pllakë përkujtimore, e cila ruhet ende sot.

Studimet universitare i nisi në Zagreb të Kroacisë (1945), duke i ndërperë për shkak të prishjës së marrëdhënieve diplomatike me Jugasllavinë e Titos (1948), për ti vazhduar në Bukuresht (1948 – 1951), ku diplomohet me rezulate të shkëlqyera në dy degë, në Ekonomi Tregtare dhe në Ekonomi Politike.

Në vitin 1951 fillon punë si kryetar dege në Komisionin e Planit të Shtetit, por martesa me Nahide Frashëri, e bija e Hysref Mehmet Frashëri, (ku Mehmeti, i ati Hysrefit, ishte vëllai më i vogël i Rilindasve, ndërsa e ëma e Hysrefit quhej Vesime Seit Seremedin Toptani (Frashëri). Nëna e Nahidesë quhej Emine Toptani (Frashëri), vajza e Zija bej Toptanit dhe e Servete Iljaz Pashë-Dibrës.

Vesime Toptani Frashëri (ulur në qendër), e bija e patriotit Seid Seremedin me fëmijët Irfane Frashëri (Jegeni) dhe Hysref Frashëri 

Origjina fisnike e kësaj familje e cila ishte e destinuar të pësonte luftën e klasave, u be shkak për transferimin e tij nga puna si mësues i ekonomisë në një shkollë profesionale në Tiranë. Si njeri antikomformist, ky fakt nuk e pengoi të vazhdonte punën hulumtuese në fushën e historisë, punë të cilën e jetonte edhe si mision. Publikimi i disa artikujve tepër të rëndësishëm për periudhën e mesjetës, ngjalli interes, dhe për rrjedhojë pranohet si bashkëpunëtor i jashtëm i Institutit të Historisë(1952), dhe në vitin 1954, Zija Shkodra përfshihet në organikiën e këtij institucioni si punonjës shkencor. Guximi për të debatuar me autoritetet e Institutit dhe Akademisë së Shkencave, për pengesat që haste në botimin e librit të tij Monografisë “Esnafet Shqiptare”, i kushton largimin nga puna. Kryesia vendosi ta dërgojë për “qarkullim në bazë” në rrethin e Lezhës, si mesues vizatimi në Shkollën 8 vjeçare të Shëngjinit (1967). Rikthehet sërisht në Institutin e Historisë në vitin 1972, dhe vazhdon punën kërkimore e shkencore në këtë institucion deri kur del në pension, në vitin 1988.

Nga e majta: Zija Shkodra, Thoma Grazhda, Perikli Kasneci; Bukuresht, 1951

Vepra  monografike “Esnafet Shqiptare” i kushtoi mbi 10 vjet punë të mundimshme e tepër skrupoloze,  e cila do t’a shikonte dritën e botimit mbas 6 vitesh (viti 1973) për tu salduar fort në kryeveprat e Historiografisë Shqiptare, Evropës Juglindore dhe asaj Botërore. Historiani metodist zotëronte gjuhët: serbo-kroatisht, rumanisht, frengjisht, italisht, rusisht, dhe për qëllime hulumtuese e shkencore, përdorte edhe gjuhen latine dhe atë të turqishtes së vjetër e asaj të re. Për këtë të fundit (gjuhën turke) kishte bërë një kurs tre vjeçar të profesorit patriot dibran Haki Sharofi.

Zija Shkodra me familjen, gruan dhe 3 fëmijët, Tiranë, 1961

Veprimtaria.

Profesor Zija Shkodra ka një veprimtari të dendur në rrafshin studimor-shkencor. Nga pena e këtij studiuesi kanë dalë mbi 175 artikuj dhe disa monografi me vlera të rëndësishme shkencore, që zënë me mijera faqe të botuara në revista të rendësishme shkencore, kryesisht në vend por edhe jashte shtetit. 

Prof Zija Shkodra është zbulues i origjinalit “Statutit të Tabakëve” (për regjësit e lëkurës) që konsiderohet si dokumenti më i vjetër i këtij lloji në Perandorinë Osmane. 

Ai zbuloi rreth 6000 dokumente në familjen e patriotit Ibrahim Temo, në Konstancë të Rumanisë. Në këto dokumente pasqyrohen ngjarjet dhe lëvizjet më të shënuara gjatë periudhës së regjimit autokratik të sulltan Hamitit. Këto dokumenta kanë ngjallur interes të madh tek historianët turq dhe ata rumun. 

Po kështu është zbuluesi i “Statutit të Kolonisë Shqiptare Konfraternita” në Venedik (viti 1442) bashkë me ditarin prej 130 faqesh, të mbledhjeve të mbajtura nga krerët e kësaj kolonie përgjatë dy shekujve në vazhdimësi. 

Një zbulim tjetër i tij është Ditari i shkodranit mërgimtar me emër M. Sirriu, ku pasqyrohen ngjarjet më të rëndësishmë të këtij qyteti (Venedikut). 

Në vitin 1962 është autor i një tjetër zbulimi i “Almanakut Shkodra” shkruar në gjuhën osmanishte ku pasqyrohen ngjarjet që tronditën jetën qytetare të Shkodrës gjatë vitit 1857. 

Ka zbuluar dhe zhvilluar disa dokumente osmane, ku flitet për themelimin e qytezës së hershme të Tiranës, 204  vjet përpara ndërtimit të xhamisë së Sulejman Pashë Bargjinit (viti 1614). 

Profesor Zija Shkodra është bashkëautor i tekstit kolektiv të vëllimit të parë “Historia e Shqipërisë” botuar në vitin 1959 (prej 1250 faqesh).

Veprat kryesore.

Në korpusin e botimeve të shumta të profesor Zija Shkodrës një vend të rëndësishëm zënë:

. Studimi origjinal i shthurjes së rendit feudal dhe i lindjes së elementëve të parë të marrëdhenieve kapitaliste në Shqipëri gjatë shekullit XIX e në vazhdim.

. Monografia me titull “Shqipëria në Kohën e Tanzimatit”

.“Esnafet Shqiptare” e cila më vonë u pasua me monografinë “Esnafet në kuadrin e jetës qytetare ballkanike”.

Kopertina e librit "Esnafet Shqiptare", shkruar nga Zija Shkodra, 1973

Këto dy monografi konsiderohen botërisht si kryeveprat kapitale të penës së profesor Zija Shkodra. 

Gjithashtu mban firmën e këtij kollosi edhe vepra “Qyteti Shqiptar gjatë Rilindjes Kombëtare”, ku vetë autori ka përkthyer dhe botuar në gjuhën frënge një përmbledhje prëj 200 faqesh. Në këtë studim të bazuar mbi burimet përshkrimore dhe hartografike turke, austro-gjermane dhe italiane, historiani ka argumentuar se sipërfaqja e trojeve etnike shqiptare para copëtimit në Konferencën e Londrës, ishte rreth 80.000 km2.

Profesor Shkodra ka marrë pjesë aktive me kumtesa personale në disa seminare e konferenca ndërkombëtare në vende të ndryshme, si: Sofje (Bullgari), Beograd (ish-Jugosllavia), Strugë, Tiranë, Bukuresht, Itali, Jordani.

Zija Shkodra, Gusht 1995, Strugë

Disa nga vlerësimet e kolegëve të profesor Shkodrës nëpër botë.

“Me veprën e Zija Shkodrës hapet një fushë e re për studime historike, në hstoriografinë osmane në përgjithësi dhe atë shqiptare në veçanti”,... duke shtuar : - “Kjo vepër tejkalon atë të Hamdia Koviq mbi esnafet e Bosnje-Hercegovinës, e cila konsiderohej deri në atë kohë si kryevepra mbi esnafet turko – osmane”. Skënder Rizaj, Prishtinë.

 Mafraq, Jordani; Seminari i 5 Ndërkombëtarë mbi artin dhe arkitekturën Islamike në Azi dhe Europën Qëndrore, Prill, 1996

Vlerësime të larta i adresohen personalisht Zija Shkodrës nga historiani turk doktor Halil Inalçik (1966) dhe nga profesori japonez Juzo Nagata, studiues i historisë osmane.

Po kështu vlerësime shumë positive për studimet dhe konkluzionet shkencore rreth temës së lartpërmëndur, kanë ardhur nga historianët e shquar rumun Harallamb Mihaesku, G. Maksutav etj.

Zija Shkodra me gruan Nahide Shkodra (Frashëri), Stamboll, 1989

Profesor Abaz Karim Ruteq, Siri, shkruan : - “Ju falenderoj shumë për këtë dhuratë miqësore, të cilën ua kam treguar mjaft profesorëve të shquar nga Gjermania, Anglia dhe Franca, të cilët e kanë vlerësuar shumë. Po ky historian shprehet më tutje se duke u njohur me një artikull të Zija Shkodrës të botuar në një reviste franceze (1965) me titull “Esnafet, korporatat në jetën qytetare ballkanike, shek XVII – XVIII, e vlersonte si kryevepër në këtë fushë. 

Profesor doktor N. Tudorov, Bullgari shprehet: - Vepra e Zija Shkodrës “Esnafet Shqiptare” përbën një kontribut të sigurtë si për historiografine shqiptarë ashtu edhe atë ballkanike. 

Meriton të përmendim edhe parathënien e studjuesit anglez Noel Malcolm në librin “Kosova, një Histori e Shkurtër” ku shkruan: Madje edhe në Shqipërinë komuniste, me gjithë trysninë e ushtruar mbi jetën e intelektualëve, Zija Shkodra me studimin mbi “Esnafet në Perandorinë Otomane”, ka dhënë një kontribut të rëndësishëm në historinë ekonomike të Shqipërisë gjatë shekujve XVII - XVIII (Londër, 1988.

Titujt dhe Onorefiçencat.

Profesor Zija Shkodra është dekoruar me urdhërin “Naim Frashëri” të klasit të parë, (1989), me Çmimin e Republikës së klasit të dytë (1989) dhe në vitin 1995 i jepet titulli “Punonjës i shquar i shkencës dhe i teknikës”. 

 Zija Shkodra me një mikun e tij historian arbëresh, në "Piana degli Albanesi" - Java e Kulturës Arbëreshe, 1979

Titulli Profesor i akordohet në vitin 1994. Kur ndonjë mik i afërt e pyeste në mirëbesim, përse ky vlerësim kaq i vonuar (për titullin Profesor), ai i përgjigjej me qetësinë dhe buzëqeshjen karakteristike: - Vendit tim i duhen veprat, jo titujt.

Në vitin 2012 Zija Shkodrës i akordohet titulli “Qytetar Nderi pas vdekjes i qytetit të Shkodrës”.

Si pjesëtar i lëvizjes anti – fashiste, gëzonte edhe statusin e vetranit të LANÇ (Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare).

Ndërron jetë më 29 gusht të vitit 2002, duke lënë pas një boshllëk të pazëvëndësueshëm në familjen e tij dhe në Shkencën Shqiptare. Ky kollos do t’i mungoi shumë historiografisë shqiptare dhe asaj ndërkombëtare.